نمونه هاي تاريخي از شيوع وبا و بازگشت سلامت
در يادداشت قبل اشاره کرديم که در بخش چهارم از کتاب حديثي توحيد مفضّل، به تفصيل از حکمت بلايا و آفات بحث شده است و در آغاز به موقتي بودن بلايا و از آن جمله بيماري هاي واگير اشاره شده است. در اين يادداشت مناسب ديديم به چند نمونه تاريخي از شيوع بيماري واگير «وبا» و بر طرف شدن آن بپردازيم تا شاهدي باشد بر درستي متن يادداشت قبل. نمونه هاي انتخاب شده از منابع تاريخي فارسي است و شيوع «وبا » در ادواري چون؛ قرن هشتم، عصر صفوي و قاجار را گزارش کرده اند؛
1. متن نخست گزارشي است از حال و روز مردمان و حاکمان سيستان، پس از سقوط دولت ايلخانان و تشکيل حکومت هاي محلي در قرن هشتم.
«در شهور سنه سبع و اربعين و سبعمائه( 747 قمري) قحط عظيم و وباى عميم در سيستان شايع شد و مدت يكسال اهل بلاد به آن بلا مبتلا بودند و در اين وبا ملك قطب الدين به جوار رحمت ايزدى پيوست. مدت سلطنت به ديگرى بگذاشت و از او يك پسر ماند: ملك تاج الدين و پنج برادر: شاه بهرام و شاه ابو الفتح و شاه ارسلان و ملك شاه و ملك عز الدين.»
آدرس : احياء الملوك، تاريخ سيستان تا عصر صفوى:ص 95.
کتابنامه : احياء الملوك، تاريخ سيستان تا عصر صفوى، نويسنده: ملك شاه حسين بن ملك غياث الدين محمد بن شاه محمود سيستانى(تاريخ وفات مؤلف: قرن 10 ق)، محقق / مصحح: منوچهر ستوده،موضوع: تاريخ محلى ايران،زبان: فارسى،تعداد جلد: 1،ناشر: انتشارات علمى و فرهنگى،مكان چاپ: تهران،سال چاپ: ش 1383،نوبت چاپ: دوم.
2. گزارش دوم از شيوع وبا در بين مردم بغداد است که دامنگير سپاهيان صفوي مدافع آن را نيز گرفته است. اين شهر در دوره اي از عصر صفوي به تصرف صفويان در آمد اما بعدا عثمانيان آن را از دست صفويان خارج ساختند.
… و در عرض راه به انهاى عرض بيگلربيگى دار السلام بغداد به وضوح پيوست كه بسيارى از سپاه ظفر پناه كه به حفظ و حراست قلعه دار السلام قيام و اقدام مىنمودند به مرافقت سكنه و متوطّنين آن خطّه خلد نظام به آفت وبا و طاعون - كه شرح شيوع و شدّت آن از حوصله تقرير و بيان بيرون است- طريق عدم پيموده و مىپيمايند، لاجرم به فرمان خاقان محترم و پادشاه محتشم، سياوش بيك قوللر آقاسى سر كرده و سردار لشكر ظفر شعار آن ديار گرديده رخت اقامت به آن ولايت كشيد كه بعد از جمع آمدن آن جماعت به حفظ و حراست قيام و امداد و معاونت بيگلربيگى دار السلام تواند نمود. و چون در قصبه اهر دريافت سعادت زيارت قطب السالكين شيخ شهاب الدين اهرى پيشنهاد خاطر انور بود ابواب حصول اين متمنّى بر روى ضمير قدسى تخمير گشوده بعد از ادراك آن موهبت، عنان عزيمت به صوب دار الارشاد اردبيل معطوف فرمود و به بلدى قايد تأييد چون نوبت سيرابرش پريوش به ظاهر دار الارشاد رسيد، خاقان گردون جناب از راه رعايت ادب و آداب پياده متوجّه زيارت مراقد آفتاب قباب قطب الاوليا فى الآفاق شيخ صفى الدين اسحق و مشايخ كرام و آباى عظام و اجداد عالى مقام سلاطين جنّت مكين سلسله عليه صفويه- انار اللّه براهينهم الجليه- گرديد و بعد از ادراك سعادت زيارت و طواف آن بقاع ملايك مطاف به دولتخانه سپهر آستانه روانه گرديده پژوهش حال عجزه و زير دستان آن بقعه جنّت نشان را نصب العين خاطر اقدس گردانيد و پيوسته به بارش ابر احسان آن حضرت جيب و كنار محتاجان آن ديار نمودار جيب كان و گريبان عمان بود تا رايت آفتاب اشراق به صوب صواب عراق پرچم گشود.
امّا سوانح دولت افزا كه در اثناى توقّف دار الارشاد اردبيل اتّفاق افتاد، نخست فرو نشستن شعله قيامت علامت وبا و طاعون در نزهت آباد دار السلام بغداد و رسيدن خبر امنيّت و اطمينان آن ديار و بلاد به انهاى عرض بيكتاش خان بيگلربيگى آنجا به موكب ظفر بنياد بود.
آدرس: ايران در زمان شاهصفى و شاهعباس دوم :ص 236 .
کتابنامه: ايران در زمان شاهصفى و شاهعباس دوم،نويسنده: محمد يوسف واله قزوينى اصفهانى،تاريخ وفات مؤلف: قرن 11 ق، محقق / مصحح: محمد رضا نصيرى،موضوع: صفويه،زبان: فارسى،تعداد جلد: 1،ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى،مكان چاپ: تهران،سال چاپ: ش 1382،نوبت چاپ: دوم.
3. متن سوم، گزارشي است از زبان يکي از شاهزادگان قاجار در باره شيوع «وبا» در تهران.
در سنه يك هزار و دويست و شصت و يك، كه شش ساله بودم، وباى شديدى به تهران آمد. محض فرار از وبا بايد به طرف ييلاقات رفت. در ركاب پدرم، محمد شاه، طاب ثراه، به لواسان- كه سمت شمال تهران و در پشت كوهها، تقريبا در دوازده فرسخى تهران واقع شده است- رفتم. روز ورود به لواسان، برادر صلبى من، نه بطنى، مسمّا به احمد ميرزا- ملقب به خاقان، كه از بطن دختر شاهزاده امام ويردى ميرزا، خلف مرحوم فتحعلى شاه، طاب ثراه، بود- در سر سفره ناهار، در حضور شاه مبتلا به مرض وبا شد؛ بعد از هفت ساعت، بدرود زندگانى كرد. اين برادر دو سال از من كوچكتر بود. خلاصه، بعد از يك ماه توقف در لواسانات كوچك و بزرگ، هنگام مراجعت به شهر تهران من مبتلا به مرض وبا شدم، و دو روز امتداد يافت؛ و به مداوات «حق نظر» طبيب، بهبودى يافتم. و كاش مى مردم و به اين ذلتهايى كه بعد حكايت مى كنم مبتلا نمى شدم.
آدرس: افضل التواريخ: ص111
کتابنامه: افضل التواريخ،نويسنده: غلامحسين افضل الملك،تاريخ وفات مؤلف: قرن 14 ق،محقق / مصحح: منصوره اتحاديه و سيروس سعدونديان،موضوع: قاجاريه،زبان: فارسى،تعداد جلد: 1،ناشر: نشر تاريخ ايران، مكان چاپ: تهران،سال چاپ: ش 1361،نوبت چاپ: اول.
درباره این سایت